Odmiana nazwisk zakończonych na „-o”

1. W folderze poświęconym malarzowi o nazwisku Rothko znalazłem karkołomną, moim zdaniem, odmianę jego nazwiska. Cytuję: twórczością Marka Rothki, zrozumieć Rothkę. Czy tego rodzaju nazwisko można odmieniać?
2. Czy tekst Zawodnik walczył będzie… jest prawidłowy? Według mnie jest błędny, ponieważ łączy czas przeszły z przyszłym. Moim zdaniem zwrot ten powinien brzmieć Zawodnik będzie walczyć.

Nazwisko Rothko – odmieniać czy nie?

Zdecydowanie odmieniać. Jak pisaliśmy w poradzie na temat włoskiego nazwiska Macca,  najważniejsza publikacja poprawnościowa – czyli WSPP – radzi, by odmieniać znakomitą większość nazwisk rodzimych i obcych.

Te zakończone na -o występują niezbyt często, więc formy przypadków zależnych mogą się wydawać „egzotyczne” – są jednak poprawne i zalecane. Można zatem mówić o twórczości Rothki, zrozumieć Rothkę (choć do tego potrzeba trochę czasu, bo malarstwo barwnych płaszczyzn niełatwo poddaje się interpretacji), a także rozmawiać o Rothce czy polemizować z Rothką. Dlaczego taki wzorzec odmiany? Otóż:

(…) nazwiska zakończone na spółgłoskę oraz samogłoskę -a lub -o w liczbie pojedynczej odmieniają się jak rzeczowniki, nazwiska zakończone na samogłoski -i, -y, -e przyjmują wzór odmiany przymiotnikowej (WSPP, hasło problemowe Nazwiska, s. 1612).

Aby oswoić się z taką deklinacją, warto zauważyć analogię nazwiska Rothko do nazwiska Matejko. Marka Rothkę i Jana Matejkę łączy bowiem nie tylko malarstwo, lecz także model deklinacyjny stosowany do odmiany ich nazwisk.

Walczył będzie czy będzie walczyć? O czasie przyszłym

Forma walczył będzie jest niepoprawna – ale nie dlatego, że w czasie przyszłym nie wolno używać form typu będzie jadł czy będzie spacerowała. Są one równie dobre jak będzie jeść i będzie spacerować.

Zasada jest jednak taka, że w orzeczeniu w czasie przyszłym składającym się z czasownika być w odpowiedniej formie osobowej i dawnego imiesłowu przeszłego (bo to nim jest w istocie walczył ze zdania, którego dotyczy pytanie) nie można użyć inwersji. A zatem: będzie walczył jest jak najbardziej w porządku, a walczył będzie – już nie. W orzeczeniach z bezokolicznikiem można zaś swobodnie zmieniać szyk: będzie walczyć i walczyć będzie. Całe zagadnienie zostało wyjaśnione przez internetową poradnię językową PWN w poradzie na temat czasu przyszłego.