W piśmie można spotkać aż trzy rodzaje poziomych kresek – są to myślnik (inaczej: pauza), półpauza i dywiz (inaczej: łącznik). Ta różnorodność kresek nastręcza wielu kłopotów z ich użyciem, dlatego poświęcimy im dziś nieco uwagi.
Poszczególne kreski odróżniamy od siebie na podstawie ich długości – każda z nich ma różną długość:
Myślnik (pauza)
Kombinacja klawiszy: [ctrl] + [alt] + [num -]
Myślnik jest najdłuższą kreską. Pełni on funkcję znaku międzywyrazowego, dlatego nie stosuje się go wewnątrz wyrazów, ale pomiędzy nimi, np. Myślnik czy pauza — oto jest pytanie!
Półpauza
Kombinacja klawiszy: [ctrl] + [num -]
Półpauza jest o połowę krótsza od myślnika (ale dłuższa od łącznika) i bardzo często zastępuje myślnik. Szczególnie w internecie rzadko można spotkać myślnik o pełnej długości – niemal zawsze jego funkcję pełni półpauza (konwencję taką przyjęliśmy również na eKorekcie). Również Word zamienia łącznik właśnie na półpauzę (a nie na myślnik), o ile otoczymy łącznik spacjami z obu stron.
Poza tym, że półpauza może zastępować myślnik, stosuje się ją też np. przy określaniu pewnych przedziałów, np. lata 2009–2010, s. 1–3, t. I–II, choć spotyka się też zapisy z dywizem: lata 2009-2010, s. 1-3, t. I-II.
Można więc rzec, że półpauza jest znakiem uniwersalnym – może pełnić funkcję i myślnika, i dywizu. Co ciekawe, półpauza jest znakiem dość nowym w polskiej typografii – została zapożyczona z typografii anglosaskiej, odkąd na świecie zaczął upowszechniać się cyfrowy skład tekstu. Obecnie coraz częściej, nawet w publikacjach wydawanych drukiem, półpauza zastępuje myślnik (szczególnie w przypadku wąskiego łamu). Powodem jest m.in. to, że myślnik nie wygląda estetycznie, gdy kolumna jest wąska, a do tego dochodzi np. dialog powieściowy, który każdorazowo wymaga użycia myślnika przy nowej wypowiedzi bohatera (stąd też myślnik nazywa się czasem pauzą dialogową).
Tendencja ta może sprawić, że w ciągu kilku dziesięcioleci półpauza wyprze myślnik na dobre, tym bardziej że może ona pełnić wszystkie funkcje myślnika.
Łącznik (dywiz)
Klawisz: [num -] albo [-] – klawisz umieszczony koło cyfry 0 na górze klawiatury.
Łącznik (inaczej: dywiz) to najkrótsza kreska. Tworzy on przede wszystkim różnego rodzaju złożenia, jak np. czarno-biały, czary-mary, wańka-wstańka, Bielsko-Biała czy Gdańsk-Osowa.
Z tego względu, że łącznik jest znakiem wewnątrzwyrazowym, nie jest on znakiem interpunkcyjnym, a zasady jego użycia opisane są w WSO w części poświęconej zasadom pisowni, a nie zasadom interpunkcyjnym.
Spacje wokół myślnika, półpauzy i łącznika
Jeżeli zaś chodzi o spacje wokół poszczególnych kresek, to tylko myślnik (—) otaczamy spacjami, np.:
Myślnik — to najdłuższa kreska w typografii.
Ewentualnie, jeżeli półpauza pełni funkcję myślnika, to również otaczamy ją spacjami.
Myślnik – to najdłuższa kreska w typografii.
Łącznik (dywiz) zaś nigdy nie ma spacji wokół siebie.
Jednym słowem, poziome kreski otaczamy spacjami wtedy, gdy znajdują się między osobnymi wyrazami, a jeśli są częścią różnorakich złożeń – spacje pomijamy.
Trudno mi się zgodzić z tą wykładnią. Jak nauczyły mnie lata pracy w wydawnictwach i wykłady edytorskie, to:
a) pauza, inaczej kreska dialogowa, to najdłuższa kreska, a nie myślnik jak podajecie;
b) półpauza, inaczej myślnik, to średnia kreska, a nie najdłuższa;
c) dywiz, inaczej łącznik, to najkrótsza kreska.
bardzo jasno wytłumaczone. dziękuję, zapamiętam. nie znałam kombinacji klawiszy pod którymi kryją się dłuższe kreski, a bardzo mi ich dotychczas brakowało