Pytanie czytelnika:
Prosiłbym o utworzenie przykładowego zdrobnienia od słowa bawełna. Zarówno bawełnka, jak i bawełneczka brzmią co najmniej dziwnie, przez co nie jestem pewien, czy są poprawne. Jakie są więc reguły tworzenia zdrobnień?
Odpowiedź redaktora:
Zdrobnienie to rzeczownik utworzony od innego rzeczownika, informujący o niewielkich rozmiarach obiektu (np. rzeka à rzeczka) i często pozytywnych emocjach, które się z nim wiążą (np. syn -> synek).
Tworzenie zdrobnień polega na dodaniu do podstawy słowotwórczej (tematu) odpowiedniego przyrostka w zależności od rodzaju rzeczownika: -ek lub -ik w wypadku rzeczowników rodzaju męskiego (np. dom -> domek; list -> liścik), -ka dla rodzaju żeńskiego (rzeka -> rzeczka) oraz -ko dla rodzaju nijakiego (np. lustro -> lusterko). Najwięcej trudności przy tworzeniu zdrobnień sprawiają oboczności (wymiany głosek), które zachodzą w temacie, np. głoska k często zmienia się w cz (rzeka -> rzeczka) albo pojawia się dodatkowe e, którego nie ma w wyrazie podstawowym (np. lustro -> lusterko).
Czy takie wymiany głosek zachodzą w wypadku wyrazu bawełna, czy wystarczy tylko do tematu bawełn- dodać -ka? Najłatwiej odpowiedzieć na to pytanie po sprawdzeniu, jak zostały utworzone zdrobnienia od innych wyrazów zakończonych na -na. W słowniku języka polskiego znajdziemy m.in. pary słów:
- sarna -> sarenka
- sosna -> sosenka
- wełna -> wełenka
- wiosna -> wiosenka
- wojna -> wojenka
Przykłady te pokazują, że w temacie rzeczowników zakończonych na -na pojawia się dodatkowe -e- (-enka). Najlepszym zdrobnieniem od słowa bawełna jest zatem bawełenka.
Niekiedy możliwe jest również tworzenie zdrobnień od zdrobnień, czyli tzw. zdrobnień drugiego stopnia, np. kotek -> koteczek; lusterko -> lustereczko. W tym celu dodajemy typowy zdrabniający przyrostek (-ek, -ka, -ko) do tematu rzeczownika zdrobniałego (I stopnia), w którym dodatkowo wymieniamy głoskę k na cz i wstawiamy e. Zdrobnieniem od wyrazu bawełenka byłaby więc bawełeneczka. Pamiętajmy jednak, że tworzenie zdrobnień drugiego stopnia jest ograniczone, np. drukarka –> drukareczka (zdrobnienie I stopnia) -> *drukareczeczka (brak możliwości utworzenia zdrobnienia II stopnia). Poza tym zdrobnienia od zdrobnień zawierają bardzo duży ładunek emocji, przez co w wielu tekstach mogą okazać się nieodpowiednie stylistycznie.
Dodaj komentarz