Data publikacji:

Autor:

„Średniowysoki”, ale „średnio inteligentny”, czyli pisownia przysłówków z imiesłowami i przymiotnikami

Dlaczego średniowysoki pisze się łącznie, a średnio inteligentny już osobno? Możliwa odpowiedź brzmi: ponieważ do słowa średniowysoki stosuje się zasada ortograficzna nr 136, a do wyrażenia średnio inteligentny – zasada ortograficzna nr 134. Więc pytanie teraz brzmi: dlaczego do pierwszego przykładu stosuje się tamta zasada, a do drugiego tamta? Czym te przykłady się różnią, że trzeba je traktować inaczej?

 

Prawidłową odpowiedź zawarł Pan już w swoim pytaniu. Jest właśnie tak, jak Pan pisze: „do słowa średniowysoki stosuje się zasada ortograficzna nr 136, a do wyrażenia średnio inteligentny – zasada ortograficzna nr 134”. Rzeczywisty problem sprowadza się do tego – jak słusznie też Pan zauważył – czym te zasady się różnią.

Obszerne wyjaśnienia znajdują się przy zasadzie 134 WSO:

„UWAGA: Niektóre wyrażenia tego typu scaliły się i traktowane są jako wyrazy pisane łącznie. Oznacza to, że składniki tych połączeń nie wykazują już doraźnej cechy obiektu, do którego się odnoszą, lecz – niekiedy ze zmianą znaczenia – stanowią o jego trwałej właściwości, np.

jasnowidzący (= jasnowidz), ale: jasno widzący skutki swego postępowania,
płyta długogrająca (= longplay), ale: długo grająca orkiestra,
zestaw głośnomówiący, ale: głośno mówiący nauczyciel,
słabowidzący, słabosłyszący (= schorzenia), ale: kierowca słabo widzący drogę, uczeń słabo słyszący podpowiedź,
wszystkowidzący (= bystry), ale: wszystko widzący (wokół siebie),
wszystkowiedzący (= mądry), ale: wszystko wiedzący (o czymś),
średnioroczny (= obliczony w skali roku), ale: średnio roczny pobyt za granicą (= trwający około jednego roku),
dalekowidzący, krótkowidzący (o kimś z wadą wzroku)”.

Normatywiści uznali najwyraźniej, że przymiotnik średniowysoki należy traktować jak inne wymienione wyżej połączenia. Wydaje mi się, że można by to zobrazować następującymi przykładami:

  • średniowysoki głos – to głos wysoki, ale na skali głosów wyłącznie wysokich (a nie średnich czy niskich) jest gdzieś pośrodku, czyli są osoby o głosie jeszcze wyższym i trochę niższym, ale nadal wysokim. Człony te – zgodnie z zasadą nr 136 – są bowiem nierównorzędne, czyli pierwszy z nich (średnio) określa znaczenia drugiego z nich (wysoki).
  • średnio wysoka osoba – to osoba, która, wbrew pozorom, może być przeciętnego wzrostu. Pisownia rozłączna sugeruje bowiem, że jeśli chodzi o miarę wysokości, ktoś plasuje się na poziomie średnim, czyli przeciętnym. Podobnie średnio wysoki głos będzie głosem raczej przeciętnym (z pewnością niższym niż średniowysoki).

Z kolei jeśli chodzi o przymiotnik średnio inteligentny, właściwa wydaje się tylko pisownia rozłączna. Osoba średnio inteligentna to bowiem taka, której poziom inteligencji jest na przeciętnym poziomie. Nie można zaś mówić o osobie *średniointeligentnej, ponieważ pierwszy człon nie jest określeniem drugiego, dlatego też nie mówimy *wysokointeligentny, *słabointeligentny itd.

Powyższe wyjaśnienia są tylko moimi przypuszczeniami opartymi na analogii do innych tego typu par wyrazów. Omawiana zasada jest dość zawiła, budzi wiele kontrowersji i wprowadza na tyle subtelne rozróżnienie, że bywa ono często niewidoczne dla przeciętnych użytkowników języka, a jeśli nawet widoczne – to nie do końca niezrozumiałe (jak dla Pana i, poniekąd, dla mnie).

Problemy z zapisem połączeń przysłówków z imiesłowami lub przymiotnikami widać choćby w rozchwianej pisowni słowa średnio zaawansowany i *średniozaawansowany (poprawna jest tylko pisownia rozłączna). Zauważalne jest to zwłaszcza w CV pracowników (również, niestety, redaktorów i korektorów) w części poświęconej znajomości języków obcych.

Podsumowując, znaczenie tego typu połączeń wpływa na ich pisownię. Podobnie było do niedawna z zaprzeczonymi imiesłowami przymiotnikowymi (niepalący to ktoś inny niż nie palący). Obecnie nadal to rozróżnienie istnieje, niemniej dopuszcza się już pisownię łączną imiesłowów zaprzeczonych niezależnie od ich znaczenia. Być może kiedyś też zostanie w ten sposób zrównana pisownia przysłówków z imiesłowami lub przymiotnikami, na razie jednak dobrze wspierać się słownikiem w przypadku tego typu połączeń.

Dodaj komentarz

avatar
  Subscribe  
Powiadom o