„Przystoi” i „przystoją” – problematyczny czasownik

Jakiś czas temu Ania spytała na Facebooku (w związku z tekstem Błędy w Wordzie – lista 30 błędów w słowniku Worda!), czy aby na pewno forma przystoją jest błędna. W pierwszej chwili tak nam się wydawało (w końcu żaden ze znanych nam słowników nie notuje takiej formy – brak jej choćby w sjp.pl, który gromadzi zasoby bardzo wielu słowników). Dużo czasu zajęło nam bliższe zbadanie tej sprawy, ale co nieco już się wyjaśniło :)

Przede wszystkim trzeba powiedzieć, że mylący jest zapis w WSPP, gdzie pod hasłem przystoi możemy przeczytać:

„przystoi (…) tylko w 3. os. w użyciu nieos., często z przeczeniem, książk. «jest stosowne, właściwe, wypada» (nie) przystoi (k om u ś) + b e z o k o l i c z n i k : Żałoba przystoi rodzinie zmarłego. Nie przystoi tak się ubierać na egzamin”.

Sprzeczność polega na tym, że opisuje się tę formę jako TYLKO występującą w użyciu nieosobowym (czyli tak jak w zd. nr 2: Nie przystoi tak się ubierać na egzamin), tymczasem pierwszy przykład to zwyczajne użycie osobowe: (kto? co?) Żałoba przystoi rodzinie zmarłego.

Skoro więc żałoba przystoi, to również – drogą analogii – można by powiedzieć, że pewne zachowania (komuś) nie przystoją, łzy nie przystoją mężczyźnie itd. Niemniej jednak – jak mówiliśmy – żadne słowniki nie notują obecnie (listopad 2010) formy przystoją (i innych pokrewnych form osobowych).

Skąd więc informacja w WSPP, że dopuszczalne jest tylko użycie nieosobowe? Zapewne z powielenia rozstrzygnięć innych słowników, które ignorują formy osobowe.

Sprzeczność tę potwierdził prof. Bańko w odpowiedzi na pytanie, które zadaliśmy w Poradni PWN:

„Hasło w WSPP jest rzeczywiście źle opracowane. Przystoi ma w zasadzie tylko formy 3-osobowe, ale za to we wszystkich czasach, trybach i liczbach”.

Konkludując: nieobecność formy przystoją w słownikach może dziwić. Z jednej strony czasownik ten ma odmianę osobową (ale tylko w 3. os.), z drugiej – w użyciu nieosobowym przystoi (a de facto przystoić) zachowuje się jak czasownik niewłaściwy (pisaliśmy o nich niedawno), czyli taki, który nie odmienia się przez osoby i blokuje podmiot-mianownik. Choć system polszczyzny pozwala na zbudowanie pozostałych form osobowych (przystoję, tak jak mdlę czy dnieję), to z oczywistych względów nie ma ich w użyciu.

A zatem: przystoi pisać przystoją. Ale poza użyciami 3-osobowymi nie ma się co gimnastykować :)