Pytanie czytelnika
Czy w podanych zdaniach podkreślone wyrazy i wyrażenia należy wydzielić przecinkami?
(1) Możesz się(,) waćpan(,) nacieszyć mieszkaniem!
(2) Możesz się(,) drogi waćpanie(,) nacieszyć mieszkaniem!
(3) Jeśli jesteście(,) panowie(,) gotowi, to może zaczniemy?
(4) Jeśli jesteście(,) mili panowie(,) gotowi, to może zaczniemy?
(5) Kup sobie(,) pani(,) kapcie.
(6) Kup sobie(,) szlachetna pani(,) kapcie.
Odpowiedź redaktora
Zgodnie z regułami pisowni, które można znaleźć w Wielkim słowniku ortograficznym PWN, wyrazy w wołaczu nie tworzą związków w zdaniu i z tego powodu – jako wtrącenia – powinny być wydzielane z reszty wypowiedzenia przecinkami, np. „Czy nie mógłbyś, skarbie, kupić mi tych kosmetyków!?”.
Potwierdzenie tego znajdziemy w różnych publikacjach dotyczących poprawności interpunkcyjnej:
„Przecinkiem (ewentualnie przecinkami) oddziela się od reszty wypowiedzenia wyrazy występujące w wołaczu (są one poza związkami składniowymi) [np.] Spotkajmy się, kochana, w przyszłym tygodniu” (J. Podracki, Słownik interpunkcyjny języka polskiego z zasadami przestankowania, Warszawa 1999, s. 39)
„[…] grupą wyrazów, z którą łączy się stosowanie przecinka, są wyrazy, którymi bezpośrednio zwracamy się do kogoś […], np. Zosiu, tato, proszę pana […] Zazwyczaj są to rzeczowniki w wołaczu […]” (J. Podracki, A. Gałązka, Gdzie postawić przecinek? Poradnik ze słownikiem, Warszawa 2010, s. 19)
„Przecinkiem oddzielamy wołacze od zdania lub równoważnika zdania [np.] Prosimy, panie i panowie, o chwilę uwagi” (A. i J. Częścikowie, Interpunkcja, czyli przestankowanie, co w głowie zostanie, wyd. 3, Gdańsk 2011, s. 55)
Przecinkami wydzielimy wołaczowe określenia osób także wtedy, gdy do nich odnosi się orzeczenie, np. Zrób to, Olu, jak najszybciej (zrób – Olu). Niewątpliwie z taką sytuacją mamy do czynienia w zdaniu nr 2, gdzie sformułowanie drogi waćpanie jest formą W. wyrażenia drogi waćpan.
Z kolei w zdaniach 3–6 wołacz brzmi tak samo jak mianownik, co nieco utrudnia analizę składniową. Wydaje się, że przynajmniej w niektórych z tych wypowiedzeń podkreślone wyrazy mogą wchodzić w związki wyrazowe, łącząc się z orzeczeniem: panowie jesteście (jak wy jesteście). Konstrukcja panowie jesteście to potoczny odpowiednik wzorcowego panowie są; można by więc napisać: Jeśli są panowie gotowi… – a wówczas przecinek nie byłby uzasadniony, ponieważ nie mamy do czynienia z wtrąceniem.
Jeszcze bardziej potoczny (żartobliwy?) charakter ma zdanie 1, przywołujące na myśl sformułowania idź pan, weź pan. Kolokwializmy te są stosowane w miejsce dłuższych, neutralne stylistycznie konstrukcji: niech pan idzie, niech pan weźmie. Pan jest więc tu integralnym elementem rozkaźnika, a nie typowym wtrąceniem – i jako taki nie powinien być wydzielany przecinkami. O interpunkcji tego typu wyrażeń pisali m.in. Adam Wolański w Poradni Językowej PWN i Bartłomiej Cieśla w poradni językowej Uniwersytetu Łódzkiego.
Konkluzja: czy stawiać przecinek przy wołaczu?
W zdaniu 1 powinniśmy zrezygnować z przecinków:
(1) Możesz się waćpan nacieszyć mieszkaniem!
W zdaniu 2 przecinki są jak najbardziej pożądane:
(2) Możesz się, drogi waćpanie, nacieszyć mieszkaniem!
W zdaniu 3 uzasadnione są oba sposoby zapisu:
(3) Jeśli jesteście, panowie, gotowi, to może zaczniemy? || Jeśli jesteście panowie gotowi, to może zaczniemy?
W zdaniu 4 mamy do czynienia z podobną sytuacją, jednak przydawka mili wzmacnia wtrąceniowy charakter problematycznego członu, dlatego dobrze dać pierwszeństwo pisowni z przecinkami:
(4) Jeśli jesteście, mili panowie, gotowi, to może zaczniemy? (ewentualnie: Jeśli jesteście mili panowie gotowi, to może zaczniemy?)
Co do zdania 5, z jednej strony przypomina ono zdanie 1, ale z drugiej konstrukcje idź pani i weź pani są na tyle rzadkie, że można założyć, iż mamy tu do czynienia z wołaczem jak w przykładzie 2, a nie mianownikiem w funkcji wołacza. Uzasadnione są więc oba zapisy:
(5) Kup sobie, pani, kapcie. || Kup sobie pani kapcie.
Podobnie oba zapisy są uzasadnione w zdaniu 6, przy czym dodatkowa przydawka szlachetna wzmaga odczucie, że mamy do czynienia z wtrąceniem, dlatego warto pozostawić przecinki:
(6) Kup sobie, szlachetna pani, kapcie (ewentualnie: Kup sobie szlachetna pani kapcie).
Dodaj komentarz