[1] „Niedotrzymanie” czy „nie dotrzymanie” – pisownia „nie” z rzeczownikami razem czy osobno?

Pytanie czytelnika:

Z koleżanką z pracy spierałam się o to, jak zapisać następujące zdanie: W związku z niedotrzymaniem (nie dotrzymaniem?) przez Państwo terminu nalegamy, aby (…). Chodzi oczywiście o wyraz niedotrzymanie. Ja uważam, że piszemy go łącznie, ale koleżanka upiera się, że oddzielnie: nie dotrzymanie. Jaka jest prawidłowa pisownia?

Oczywiście w tym sporze to Pani ma rację, gdyż niedotrzymanie jest rzeczownikiem, a partykułę nie z rzeczownikami piszemy łącznie. Wątpliwości Pani koleżanki biorą się zapewne stąd, że mamy tu do czynienia z rzeczownikiem odczasownikowym (od dotrzymać), a ponieważ nie z czasownikami (nie dotrzymać) piszemy oddzielnie, może to sugerować, że również niedotrzymanie pisze się osobno. Tymczasem piszemy nie tylko: niemówienie, nierobienie, niebieganie, lecz także: nieprawnik, niechrześcijanin, niechemik.

Istnieje jednak kilka wyjątków od powyższej reguły.

Kiedy nie z rzeczownikami piszemy osobno?

Otóż, po pierwsze, nie z rzeczownikami piszemy osobno, gdy partykuła nie jest nie tylko zaprzeczeniem, lecz także wprowadza przeciwstawienie. Chodzi tu o takie przypadki, jak np.:

To nie przyjaciel, ale mój wróg.
To nie płaz, tylko gad.
Anioł nie kobieta.
Szatan nie człowiek.

Bywa, że w zdaniu brak wyraźnego przeciwstawienia, ale można się go domyślić – wówczas również nie z rzeczownikiem zapisujemy osobno, np. To nie chrześcijanin, kto tak postępuje.

Po drugie, partykułę nie z rzeczownikami piszemy osobno, gdy występuje między identycznymi formami i wskazuje na niepewność mówiącego/piszącego co do opisywanego obiektu, np.:

Ten mój mąż nie mąż w niczym mi nie pomaga.
Upał nie upał, a on stale sprząta swój ogród.

Po trzecie, nie piszemy oddzielnie, gdy rzeczowniki użyte są w funkcji orzeczników, takich jak: nie sztuka, nie grzech, nie wstyd, nie strach, nie szkoda, nie sposób, np.:

Nie sztuka to zrobić.
Nie wstyd ci tak postępować?
Nie sposób szybciej tam dojechać.

Z kolei nie z wyrazami pisanymi wielką literą zapisujemy z łącznikiem, np. nie-Polak, nie-Amerykanie, nie-Szekspirowski (dramat).

Podanego przez Panią zdania nie dotyczy żaden z powyższych wyjątków, dlatego – tak jak powiedziano na początku – w zdaniu, które Pani podała, należy napisać niedotrzymanie.