„Jako” a przecinek – czy przed „jako” stawiamy przecinek?

Mam do Państwa pytanie odnośnie zdania: „Fundacja JKL jako jedna z pierwszych organizacji pozarządowych w Polsce rozpoczęła cykl programów informacyjnych dotyczących członkostwa w Unii Europejskiej” – czy wyraz jako jest w tym przypadku spójnikiem czy przyimkiem, czy przed wyrazem jako powinniśmy postawić przecinek?

Przed jako przecinka zasadniczo nie stawiamy. Odpowiednia zasada w WSO brzmi następująco:

„[382] 90.H.4. Przed wyrazem jako (= w charakterze, w roli) przecinka nie stawiamy, chyba że chcemy podkreślić, iż wyrażenie wprowadzone przez jako ma charakter przyczynowo-uzasadniający. Wówczas możemy ten odcień znaczeniowy zasygnalizować przecinkiem, np.

Był powszechnie szanowany jako lekarz. (Szanowano go jako dobrego lekarza);

Był powszechnie szanowany, jako lekarz. (Szanowano go ze względu na prestiż jego zawodu)”.

To subtelne rozróżnienie znaczeniowe (słusznie określone zaledwie odcieniem), o którym mowa w powyższej regule, w praktyce właściwie nie funkcjonuje. Na ogół jako nie oddzielamy przecinkiem, a jego postawienie i ewentualna zmiana znaczenia zdania – jak choćby w przykładach z WSO – jest trudno uchwytna dla przeciętnego użytkownika polszczyzny.

Ewentualnie fragment zdania wprowadzony przez jako można wydzielać jako wtrącenie (należy wówczas pamiętać o obu przecinkach – otwierającym i zamykającym wtrącenie). Interpunkcja w zdaniu, o które Pani pyta, wyglądałaby wówczas następująco: „Fundacja JKL, jako jedna z pierwszych organizacji pozarządowych w Polsce, rozpoczęła cykl programów informacyjnych dotyczących członkostwa w Unii Europejskiej”. Rozwiązanie takie jest jednak fakultatywne i raczej go nie polecam. Myślę, że interpunkcja zastosowana w przytoczonym przez Panią zdaniu jest najlepszym możliwym rozwiązaniem.

Natomiast co do pytania o to, czy jako jest spójnikiem czy przyimkiem, to dla ustalenia prawidłowej interpunkcji w zdaniu nie ma to właściwie znaczenia (chyba że pyta Pani o to z innego powodu). W przypadku jako określenie tego, jaka to część mowy, bywa zresztą dość problematyczne i jest to kwestia dyskusyjna. Najlepiej o tym świadczą poniższe definicje jako z SJP, które (pomijając różne przykłady) nie różnią się niczym poza tym, że najpierw czterokrotnie jest mowa o przyimku, a następnie o spójniku:

„jako I

1. «przyimek wprowadzający określenie roli, jaką pełni jakaś osoba w danych okolicznościach, a także określenie stosunku tej osoby do innych osób, np. Jako gospodarz spotkania starał się być dla wszystkich życzliwy i miły.»
2. «przyimek wraz z przyłączanym rzeczownikiem wskazujący na okres życia osoby, o której mowa w zdaniu, np. Jako dziecko przebyła wszystkie choroby zakaźne.»
3. «przyimek wprowadzający określenie sposobu potraktowania lub oceny danego obiektu lub stanu rzeczy, np. Takie stany są określane jako depresyjne.»
4. «przyimek przyłączający liczebnik porządkowy, który wskazuje na kolejność charakteryzowanego zdarzenia względem innych, np. Sekretarz komisji przyszedł na zebranie jako pierwszy.»

jako II

1. «spójnik przyłączający określenie roli, jaką pełni jakaś osoba w danych okolicznościach, a także określenie stosunku tej osoby do innych osób, np. Zatrudniono ją jako sekretarkę dyrektora.»
2. «spójnik przyłączający rzeczownik, który wskazuje na okres życia osoby, o której mowa w zdaniu, np. Jako małolata wyproszono go z tej imprezy.»
3. «spójnik przyłączający określenie sposobu potraktowania lub oceny danego obiektu lub stanu rzeczy, np. Zaskarżyła decyzję wojewody jako krzywdzącą.»
4. «spójnik przyłączający liczebnik porządkowy, który wskazuje na kolejność charakteryzowanego zdarzenia względem innych, np. Jako trzeciemu na mecie przyznano mu brązowy medal.»”.