Liczebniki nieokreślone oznaczają liczbę lub ilość czegoś w sposób orientacyjny, przybliżony. To m.in. wyrazy: tysiące, miliony, szereg, gros. W jaki sposób posługiwać się nimi w zdaniu? Czy powiemy: większość ludzi poszła czy większość ludzi poszło? Czy szereg czynników przesądził to poprawna konstrukcja? I czy twórcy głośnej ostatnio kampanii (anty)społecznej popełnili błąd, pisząc: jest nas miliony?
Postanowiliśmy zebrać dla Was – a przy okazji i dla nas, bo jest to zagadnienie nieoczywiste także dla redaktorów – najpopularniejsze konstrukcje z liczebnikami nieokreślonymi i czasownikami. Skorzystaliśmy w tym celu z Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN (2004).
Większość/część/połowa egzaminowanych zdała (nie: zdało)
Wyrazy większość, część i mająca bardziej precyzyjne znaczenie połowa łączą się z orzeczeniem w rodzaju żeńskim. W WSPP znajdziemy przykłady: Większość gości przybyła na przyjęcie; Większość sklepów była już zamknięta; Ta część ciastek zostanie odłożona (nie: zostanie odłożonych) na później; Część uczniów jeszcze nie przyszła do szkoły; Połowa uczniów nie odrobiła pracy domowej.
Szereg egzaminowanych zdało (nie: zdał)
Dla niektórych może być zaskoczeniem to, że liczebnik nieokreślony szereg ‘duża liczba czegoś’ łączy się z orzeczeniem w rodzaju… nijakim. Dowody z WSPP: Przyszło szereg osób; Szereg ludzi odchodziło z niczym. Oczywiście jeśli szereg oznacza ‘zbiór ustawionych obok siebie ludzi lub przedmiotów’, a więc jest zwykłym rzeczownikiem, orzeczenie dostosowuje się pod względem rodzaju do podmiotu, np. Piąty szereg nie stał równo. Warto zauważyć, że co innego znaczą zdania Szereg żołnierzy stanął na baczność i Szereg żołnierzy stanęło na baczność: w pierwszym mowa o szeregu uformowanym przez żołnierzy, a w drugim – o dużej ich liczbie.
Tysiąc/milion/miliard egzaminowanych zdało (nie: zdał)
Wyrazy tysiąc, milion, miliard to co prawda liczebniki główne, ale i one bywają używane do mniej precyzyjnego określenia liczby (w końcu w większości kontekstów 1 000 007 to ciągle milion). Poza tym sprawiają nie mniejszą trudność niż liczebniki nieokreślone, bo łączą się, dość zaskakująco, z orzeczeniem w rodzaju nijakim. W WSPP znajdziemy przykłady: Tysiąc kibiców przyszło powitać powracających piłkarzy; Milion ludzi przyjechało do stolicy; Miliard zapałek leżało w fabryce; Miliard ludzi żyło na Ziemi.
Są jednak sytuacje, w których orzeczenie może mieć rodzaj męski: 1) gdy liczebnik występuje wraz z określeniem, np. Cały tysiąc egzaminowanych zdał (lub zdało); 2) gdy liczebnik występuje po orzeczeniu, np. Zdał (lub zdało) milion egzaminowanych.
Tysiące/miliony/miliardy egzaminowanych zdało/zdały
W wypadku wyrazów tysiąc, milion i miliard w liczbie mnogiej mamy dowolność, którą WSPP ilustruje przykładami: Tysiące ludzi na całym świecie oglądały a. oglądało ich występ; Miliony ludzi na całym świecie cierpiały a. cierpiało i nadal cierpi głód; W ciemności migotało a. migotały miliardy iskier; Miliardy kropel rosy lśni a. lśnią w promieniach słońca. Orzeczenie w liczbie mnogiej wydaje się naturalniejsze, o czym można przeczytać też m.in. w Poradni Językowej PWN, ale forma rodzaju nijakiego liczby pojedynczej jest równie poprawna. Powiemy więc zarówno nas były miliony, jak i nas było miliony, a w czasie teraźniejszym – nas są miliony i… nas jest miliony.
Gros egzaminowanych zdało (nie: zdał)
Wyraz gros (czyt. [gro]!) w znaczeniu ‘większa część’ łączy się z orzeczeniem w rodzaju nijakim. Przykład z WSPP: Gros miejscowej ludności opowiedziało się za nowymi władzami.
Znaczny procent egzaminowanych zdał (nie: zdało)
Wyraz procent, jeśli nie stoi przy nim żadna wartość liczbowa, łączy się z orzeczeniem w rodzaju męskim. W WSPP przeczytamy: Olbrzymi procent ósmoklasistów ukończył szkołę. Inaczej będzie, jeśli procent jest określony liczbowo – wówczas orzeczenie przyjmie rodzaj nijaki: np. 40 procent egzaminowanych zdało. Przykłady z WSPP: Osiemdziesiąt cztery procent wyborców wzięło udział w głosowaniu; Trzy i pół procent, osiem dziesiątych procent przeżyło.
Dwie trzecie (trzy czwarte, cztery piąte) egzaminowanych zdało/zdały
Na zakończenie jeszcze jeden typ problematycznego liczebnika – tym razem ułamkowego. Wyrażenia dwie trzecie, trzy czwarte, cztery piąte łączą się z orzeczeniem w rodzaju nijakim (lp.) lub niemęskoosobowym (lm.) – zgodnie z przykładem z WSPP: Trzy czwarte maturzystów wybrało (albo wybrały) pierwszy temat.
A Wam użycie których liczebników w zdaniu sprawia największy kłopot? Podzielcie się w komentarzach!
Dodaj komentarz