[26] „Żem”, „żeś”, „żeśmy”, „żeście” – czy to poprawne formy i kiedy ich używać?

Pytanie czytelnika

Czy poprawne są słowa żem, żeśmy? Chodzi np. o zdania: No i żeśmy uciekli, Wtedy żem mu powiedział co nieco. Mój znajomy ciągle tak mówi, ale drażni mnie to. Słyszałam kiedyś, że to błąd i nie należy tak mówić.

Odpowiedź redaktora

Owszem, przytoczone przez Panią zdania uważa się za błędne. Najprościej mówiąc, formy żem, żeśmy itd. są tylko wtedy poprawne, gdy ich podstawą jest spójnik że, np.:

• Wiem, żeście się tam schowali (= Wiem, że się tam schowaliście).
• I jak się w końcu wydobyłem na tyle, żem tu wrócił, żem dostał to miejsce i matkę odnalazłem – tom jeszcze nie dowierzał, że to na długo (M. Dąbrowska, Noce i dnie).
• Ma żal do nas, żeśmy go ratowali (H. Rudnicka, Uczniowie Spartakusa).

Proszę zwrócić uwagę na analogiczną formę tom z drugiego przykładu powyżej – jest ona zbudowana w podobny sposób. Chodzi bowiem o to, że swobodnie można doklejać końcówki -(e)m, -(e)ś, -(e)śmy, -(e)ście do innych części mowy. Równie dobre będą więc zdania: Com powiedział, powiedziałem; Wiemy, bośmy też tam byli; Gdyśmy już przyszli, o wszystkim nam opowiedział.

Wniosek jest więc prosty: jeśli za podstawę form żem, żeś, żeśmy, żeście służy spójnik że, to jest to forma najzupełniej poprawna.