Mówimy w wypadku, a nie w przypadku – dowiedziałam się jakieś dziesięć lat temu od koleżanki, która, w przeciwieństwie do mnie, wybrała na studiach polonistycznych specjalizację edytorską. „Przypadki są tylko losowe i gramatyczne” – miał mawiać jeden z jej nauczycieli, doświadczony redaktor starej daty.
Zapamiętałam to zdanie i przez kilka lat bacznie pilnowałam, by w moich wypowiedziach nie było żadnego w przypadku. Aż któregoś razu dotarłam do normy w najważniejszym i najaktualniejszym Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN (WSPP):
„oficj. W przypadku czegoś a. w wypadku czegoś, lepiej: w razie czegoś: W przypadku a. w wypadku, lepiej: w razie, kradzieży należy jak najszybciej zawiadomić policję” [1].
Skrót a. oznacza albo. Czyżby więc wyższość formy w wypadku nad konstrukcją w przypadku była tylko mitem rozpowszechnionym przez nadgorliwych redaktorów?
Dawniej: tylko w wypadku
Jeśli zajrzymy do publikacji normatywnych z lat 60. XX w., np. do poradnika językowego Witolda Doroszewskiego pt. O kulturę słowa albo Słownika poprawnej polszczyzny Stanisława Szobera, przekonamy się, że dawniej rzeczywiście połączenie w przypadku było uważane za błąd:
„w każdym przypadku, w tym, w takim przypadku [!] = w każdym, w takim razie lub w tym, w takim wypadku”; „w przypadkach czego [!] = w razie czego” [2].
Stopniowo jednak popularna konstrukcja zdobywała akceptację normatywistów; w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN z lat 90. była już dopuszczalna, choć uznawana za oficjalną (zob. tę poradę), a w najnowszym słowniku – jak już powiedzieliśmy – między w przypadku a w wypadku postawiono spójnik albo. Choć połączeń tych możemy używać zamiennie, przypadek do dziś ma ograniczoną łączliwość; nie powiemy np. *na przypadek czegoś (popr. na wypadek czegoś) ani *na wszelki przypadek (popr. na wszelki wypadek).
A może w takim razie w razie?
Warto pamiętać o trzeciej możliwości – w razie – która według WSPP jest lepsza niż oficjalne (a więc typowe zwłaszcza dla tekstów urzędowych i naukowych) konstrukcje w przypadku i w wypadku. Forma w razie jest krótka, polecana przez słowniki poprawnościowe (zarówno współczesne, jak i starsze), a ponadto… „żartobliwie można jeszcze zauważyć, że sformułowanie to jest potrzebne także po to, żebyśmy nie musieli pisać *w wypadku wypadku, lecz w razie wypadku” [3].
Konkluzja
Obie formy – w przypadku i w wypadku – są poprawne, ale nie równe. Biorąc pod uwagę również połączenie w razie, możemy je uszeregować w następującej kolejności:
Przypisy:
[1] A. Markowski (red.), Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2004, s. 924.
[2] S. Szober, Słownik poprawnej polszczyzny, wyd. 6 uzup., Warszawa 1968, s. 506.
[3] H. Jadacka, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2005, s. 223.
Dodaj komentarz