Proszę o informację, jak poprawnie zapisać wyrażenia (z łącznikiem czy półpauzą): pytanie typu prawda-fałsz, proces nauczania-uczenia się, relacja nauczyciel-uczeń.
Zacznę może od tego, że pytanie, które Pani zadała, wydaje mi się nie do końca precyzyjne. Użycie półpauzy leży w gestii piszącego, gdyż półpauza nie jest znakiem skodyfikowanym w publikacjach poprawnościowych. Część użyć półpauzy z powodzeniem może być zastąpiona przez łącznik, pozostała część – przez myślnik. Myślę więc, że trzeba by raczej rozważyć, czy w wyrażeniach, które Pani przytacza, należy użyć łącznika czy myślnika (ew. półpauzy, ale obustronnie otoczonej spacjami, jako zamiennika myślnika).
Relacja nauczyciel-uczeń czy relacja nauczyciel – uczeń?
Otóż według zas. 93.12. w WSO „myślnik wyznacza relacje między dwoma wyrazami lub wartościami”. Dalej w słowniku podano takie przykłady, jak:
- Wyrazy biały — czarny, wysoki — niski to antonimy,
- Na trasie Warszawa — Kraków często zdarzają się wypadki,
- mecz Legia — Polonia, pojedynek Gołota — Tyson.
A zatem właściwa wydaje się pisownia relacja nauczyciel – uczeń (lub z myślnikiem: relacja nauczyciel — uczeń). Zdecydowanie odradzałbym zapis z dywizem (czyli relacja nauczyciel-uczeń), gdyż dywiz jest znakiem głównie ortograficznym i odnosi się tylko do jednego przedmiotu, a nie do relacji dwóch różnych wyrazów czy wartości, np.:
- Gdańsk-Wreszcz nie oznacza dwóch różnych lokalizacji, ale jedną, mianowicie dzielnicę Wrzeszcz miasta Gdańsk,
- laska-parasol to jeden przedmiot, który pełni zarówno funkcję laski, jak i parasola,
- cud-dziewczyna to również określenie odnoszące się do konkretnej dziewczyny.
Z punktu widzenia ortografii zapis z dywizem (relacja nauczyciel-uczeń) jest zatem błędny, ponieważ wyrażenie nauczyciel-uczeń oznaczałoby osobę, która – jakkolwiek dziwnie to zabrzmi – jest zarazem nauczycielem, jak i uczniem, a nam chodzi przecież o relację dwóch różnych osób.
Bardziej problematyczne są pozostałe dwa wyrażenia: pytanie typu prawda-fałsz oraz proces nauczania-uczenia się.
Pytanie typu prawda-fałsz, pytanie typu prawda – fałsz czy może pytanie typu prawda/fałsz?
Zapis z łącznikiem udało mi się odnaleźć w kilku publikacjach, oto jedno z użyć: „(…) musi się brać pod uwagę, że przy niektórych zadaniach testowych, np. typu prawda-fałsz, uczniowie mogą częściowo zgadywać odpowiedzi” – Zarys dydaktyki geografii pod red. S. Piskorza, Warszawa 1997, wyd. PWN.
Odnoszę jednak wrażenie, że myślnik byłby tu bardziej na miejscu, gdyż wyrazy prawda – fałsz pozostają w wyraźnej (i to przeciwstawnej) relacji do siebie, a jak możemy przeczytać w cytowanej wcześniej zas. 93.12. w WSO: „Myślnik wyznacza relacje między dwoma wyrazami lub wartościami, a w szczególności występuje między wyrazami o znaczeniach przeciwstawnych”. W przypadku przeciwstawieństw coraz powszechniejsze staje się też używanie ukośnika i choć znak ten ciągle nie jest skodyfikowany, to sądzę, że można by też dopuścić pisownię prawda/fałsz.
Polecałbym więc zapisy: pytanie typu prawda – fałsz lub pytanie typu prawda/fałsz.
Proces nauczania-uczenia się czy proces nauczania – uczenia się?
Wydaje mi się, że to wyrażenie należy potraktować podobnie jak pytanie typu prawda – fałsz i zastosować zapis z myślnikiem (ew. z półpauzą w funkcji myślnika), czyli proces nauczania – uczenia się. Jest tu wprawdzie mowa o pewnym pojedynczym procesie, ale składa się on z dwóch czynności, które pozostają w relacji do siebie (choć już nie przeciwstawnej).
Być może spodziewała się Pani bardziej kategorycznych i jednoznacznych rozstrzygnięć, niemniej z interpunkcją, inaczej niż np. z ortografią, tak niekiedy bywa, że wszelka arbitralność jest nie na miejscu lub wręcz jest niemożliwa. Różne zapisy można różnie uzasadniać, a tym samym każdy z nich uznać za poprawny. Myślę, że tak właśnie jest w przypadku powyższych wyrażeń, może poza relacją nauczyciel – uczeń, gdzie myślnik (lub półpauza w roli myślnika) wydaje się obligatoryjny.
Dodaj komentarz