Data publikacji:

Autor:

Jak ustalić nazwę mieszkańca danej wsi lub miejscowości?

Jak brzmi nazwa mieszkańca wsi Parys (woj. warmińsko-mazurskie)? Parysianin czy parysanin?

 

Ustalanie nazw mieszkańców miast i wsi rządzi się swoimi – na szczęście nieskomplikowanymi – prawami. A gdy brakuje pewności co do tego, czy utworzona nazwa jest poprawna, często można poratować się słownikiem.

 

Trzy przyrostki (no, może cztery) i po sprawie

Za Słownikiem nazw własnych Jana Grzeni (Warszawa 2003, s. 55–57) warto zapamiętać, że nazwy mieszkańców regionów, wsi, miast i osiedli (kontynenty i państwa to odrębna słowotwórcza historia) tworzy się za pomocą formantów:

  • -anin (rodzaj męski) / -anka (rodzaj żeński) – katowiczanin, bielszczanka itd. Jak podaje prof. Grzenia, „przyrostek ten wyróżnia się wielką produktywnością”, czyli za jego pomocą da się utworzyć większość nazw mieszkańców;
  • -ak (brak równoległej formy żeńskiej) – warszawiak, wrocławiak. Tego przyrostka pochodzącego z Mazowsza należy używać ostrożnie, bo jest nacechowany stylistycznie – uważany za potoczny. A więc: w opowiadaniu o międzywojennej stolicy warszawiak jest jak najbardziej na miejscu, w oficjalnym piśmie powinien jednak figurować warszawianin;
  • -czyk – znajduje zastosowanie tylko w nazwach mieszkańców miast leżących za granicą (londyńczyk, berlińczyk, wiedeńczyk).

Czwarty przyrostek, czyli -uk, występuje tylko w jednej nazwie: Poleszuk (oznacza, jak niełatwo się domyślić, mieszkańca Polesia).


Szukam, ale czy znajdę?

Wiele nazw mieszkańców można znaleźć w WSPP w hasłach na temat nazw miejscowości – dodatkowy plus jest taki, że przy okazji poznaje się odmianę nazwy mieszkańca. To źródło wystarczy, jeśli chcemy wiedzieć, jak nazywa się mieszkaniec dużego lub/i znanego miasta.

W przypadku mniejszej miejscowości nie zaszkodzi zajrzeć do tematycznego Słownika nazw miejscowości i mieszkańców (7400 haseł) albo do wspomnianego wyżej słownika prof. Grzeni. One także podpowiedzą, jak brzmią poprawne formy przypadków zależnych od danej nazwy mieszkańca.


Ad rem: kto mieszka we wsi Parys?

Parysianin i parysianka, a raczej cała grupa ludzi, czyli parysianie. Zastosowanie przyrostków -anin oraz -anka, sugerowane już w pytaniu, nie budzi tu wątpliwości, ale skąd się wzięło i, skoro nie ma go w nazwie miejscowości? Otóż wzięło się z alternacji (oboczności, czyli wymiany głosek), bo:

Powtarzają się [w nazwach mieszkańców miejscowości] alternacje głosek historycznie twardych do historycznie miękkich w nazwach rodzimych: [g]:[ż], [k]:[č], [r]:[ž], [s]:[š] (N. Siudzińska, M. Stępień, Reguły słowotwórcze na materiale odmiejscowych nazw mieszkańców).


I jeszcze dwa spostrzeżenia przy okazji:

  • nazwy mieszkańców miast i wsi zawsze piszemy od małej litery – dzięki temu można potem odróżnić łodzianina (mieszkańca Łodzi) od Łodzianina (mieszkańca województwa łódzkiego);
  • gdy natrafimy na nazwę miejscowości, od której wyjątkowo trudno utworzyć nazwę mieszkańca, a nie ma czasu, by wertować słowniki, zawsze pozostaje wygodne wyjście awaryjne – zawsze można użyć formy opisowej (peryfrazy): np. mieszkaniec Sztuczyna, mieszkańcy Czarnej Białostockiej. Ma to sens także z tego względu, że od niektórych nazw miejscowości (głównie obcych, ale czasem i rodzimych) w ogóle nie tworzy się nazw mieszkańców. Prof. Grzenia podaje przykład Nowego Miasta i Żar (choć na temat tej drugiej nazwy można się spotkać z zupełnie inną opinią).

Dodaj komentarz

avatar
  Subscribe  
Powiadom o