Czym jest transkrypcja? Z tego, co się dowiedziałam, transkrypcja jest takim sposobem konwersji pisma, który polega na przybliżonym, choć możliwie wiernym zastępowaniu dźwięków mowy (głosek) za pomocą jednego alfabetu znakami innego alfabetu. Nie wiem, czy dobrze zrozumiałam – transkrypcja to, mówiąc najprościej, zapis tekstu w taki sposób, w jaki się go czyta (fonetycznie)? Nie wiem, dlaczego jeden alfabet zastępujemy drugim (zapewne chodzi o zapis np. w języku niemieckim i zastąpienie go zapisem w języku polskim, zapis ten odzwierciedla wymowę danego wyrazu?).
Transkrypcja ma co najmniej kilka znaczeń. Jak podaje SJP transkrypcja to:
- «zapisanie tekstu mówionego na podstawie ścisłej odpowiedniości głosek i znaków pisma; też: zapisanie tekstu pisanego w innej konwencji graficznej; też: tekst zapisany w ten sposób»
- «opracowanie utworu muzycznego na inny instrument, głos lub zespół instrumentów niż ten, na który był on pierwotnie skomponowany; też: utwór tak przerobiony»
- «jeden z etapów biosyntezy białka w komórce».
Nas oczywiście interesuje pierwsza z podanych definicji, która de facto podaje znaczenie transkrypcji fonetycznej.
Najprościej mówiąc, transkrypcja to zapis sposobu wymowy danego słowa, np.:
- [gura] – góra,
- [śodeṷko] – siodełko,
- [čekać] – czekać.
Zaleca się, by zapis fonetyczny podawać zawsze w nawiasie kwadratowym.
Zastanawia się Pani, po co zastępować jeden alfabet drugim. Chodzi tu oczywiście o zastępowanie alfabetu ortograficznego alfabetem fonetycznym. Ten drugi stworzono po to, by sposób wymowy słowa z dowolnego języka można było oddać za pomocą liter jednego alfabetu, właśnie alfabetu fonetycznego. Alfabet ortograficzny nie jest w stanie pełnić tej funkcji, ponieważ zapis ortograficzny nie mówi wbrew pozorom, jak dokładnie należy przeczytać dane słowo. Ponadto mnogość alfabetów (łaciński, cyrylica, koreański i inne) wymagałaby znajomości każdego z nich, by móc przeczytać słowo z danego języka.
Alfabet fonetyczny przydaje się zwłaszcza przy nauce języków obcych. W słownikach dwujęzycznych przy danym haśle na ogół podany jest zapis w nawiasie kwadratowym – jest to właśnie zapis fonetyczny, który pokazuje, jak należy wymawiać dane słowo. Znając alfabet fonetyczny, teoretycznie jesteśmy w stanie nauczyć się wypowiadać poprawnie słowa z dowolnego języka bez konieczności biegłego władania danym językiem.
Trzeba jednak zauważyć, że chociaż istnieje międzynarodowy alfabet fonetyczny (międzynarodowy system API – Alphabet phonétique international), nie zawsze jest on powszechnie stosowany. W polskiej tradycji – i w przypadku wielu języków słowiańskich – przyjął się nieco inny sposób zapisu, dostosowany do specyfiki języków słowiańskich. Oto przykłady odmiennych zapisów fonetycznych tych samych słów:
- trzask – [ṭʃask] (API), [ṭšask] (pol.),
- ława – [wava] (API), [ṷava] (pol.),
- zarys – [zarɨs] (API), [zarys] (pol.).
W zależności od sposobu przyjętej transkrypcji w danym tekście to samo słowo może być więc zapisane na różne sposoby.
Więcej informacji: D. Ostaszewska, J. Tabor, Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego, Warszawa 2010.
Dodaj komentarz